Chẳng hạn như Gạo Tám có hai loại, tuy cùng
hình dáng, hương vị giống nhau nhưng chất lượng chênh lệch. Chỉ những
người sành sỏi mới phân biệt được đâu là tám Cổ Ngỗng, đâu là Tám Xoan.
Tám Cổ Ngỗng trồng không kén đất, trên cánh đồng lúa mùa ta có thể thấy
những mảnh ruộng cấy tám Cổ Ngỗng trải dài, những ngọn lúa vàng vươn
cao, đu đưa cổ con ngỗng đang vươn ra ngúc ngoắc, loại gạo này dùng để
kinh doanh và bán cho các nhà hàng cơm vì sản lượng nhiều, nhưng vị thơm
và dẻo không bằng Tám Xoan.
Gạo Tám Xoan phải trồng ở những nơi ruộng
bùn pha cát, kề bên bờ sông, khi mưa dầm không úng, nắng hạn không khô.
Loại gạo ngon này để dành cho ngày tết, ngày giỗ hay để chiêu đãi những
thượng khách, bạn bè thân hoặc đong năm, ba cân làm quà biếu... hạt gạo
Tám Xoan thon, dài mỏng mình, mầu trắng xanh như cô con gái "mỏng mày
hay hạt". Chỉ cần một vốc gạo nhỏ cũng đã toả mùa thơm ngát.
Nồi cơm vừa
chín tới, hé mở nắp vung là trong nhà, ngoài ngõ đã ngửi thấy mùi thơm
lừng. Nấu Tám Xoan muốn ngon phải nấu bằng niêu đất hay nồi gang đun lửa
rơm. Cơm Tám Xoan nếu ăn cùng thức ăn xào hay chan canh sẽ mất hết vị
ngon, dẻo của gạo. Hợp nhất với gạo Tám Xoan là ăn với giò lụa, chả quế,
rưới thêm ít nước mắm nhĩ, rắc chút hạt tiêu. Sau một ngày lao động mệt
mỏi, được nâng bát cơm nóng hổi, thơm lừng ăn kèm cá bống, cá lóc kho
khô, cá rô rán giòn... hoặc tôm, thịt rim thì ngon biết mấy.
Bát cơm Tám Xoan thơm lừng ăn cùng con cá đồng do bàn tay mẹ kho, mùi thơm của gạo, vị ngọt của cá, mùi cay nồng của hạt tiêu... hoà quyện vào nhau ấm áp tình quê đã khắc sâu nỗi nhớ, nỗi mong của những ai xa xứ, mỗi buổi chiều ngóng về quê hương như nhìn thấy những làn khói lam chiều toả trên nóc bếp xóm làng.